Συνολικές προβολές σελίδας

Κυριακή 17 Φεβρουαρίου 2019

Οικιστική Εξέλιξη

Τοπωνύμια οικισμών και οικιστική εξέλιξη από το 1689, από Ενετικές και Γαλλικές πηγές. Στη σελίδα 4 το Σελλά είναι στον α/α 17, το Άνυδρο στον α/α 18 και η "Καλοπαίδα" στον α/α 19. (Διορθώθηκε σήμερα 18/2/2019 το φόντο στους πίνακες, ώστε να φαίνονται οι επικεφαλίδες).   

Στο άρθρο μας: 

Ομιλία του Μακαριστού Μητροπολίτη Τριφυλίας και Ολυμπίας Ανδρέα στο Σελλά το έτος 1928


αναφέρεται: "Πρό τοῦ κατοικηθῇ το Σελᾶ ὑπῆρχον πέριξ τῶν ὁρίων τοῦ χωρίου τούτου περί τούς ἑξήκοντα συνοικισμοί", διαπιστώνουμε στα παρακάτω ότι έχει καταγραφεί ο συνοικισμός "Καλοπαίδα" σε απογραφές.
  .../...
Οι παρακάτω πληροφορίες είναι από την Ιστοσελίδα
Η σελιδοποίηση παρακάτω είναι όπως υπάρχει στο σύνδεσμο του Δήμου Πύλου-Νέστορος.
Στο τέλος του άρθρου υπάρχει διασύνδεση με τις σελίδες όπως εμφανίζονται στο Δήμο. 
 
Page 1 of 8
Στον παρακάτω πίν. 6α, β αναγράφονται οι τύποι με τους οποίους συναντάμε τα τοπωνύμια των οικισμών της μελέτης μας στις παρα­πάνω ενετικές και γαλλικές πηγές. Σε μια έβδομη στήλη έχουν προστεθεί τα ονό­ματα έτσι όπως αυτά αναφέρονται στην πρώτη επίσημη εμφάνιση τους μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους (1836)258. Δίπλα από τα ονόματα, ακολουθεί σε κάθε στήλη ξεχωριστά με συντομογραφική ένδειξη η ευρύτερη γεωγραφική ενότητα στην οποία ανήκαν τα χωριά. Δηλαδή, την τότε ισχύουσα διοικητική διαί­ρεση κατά: territorio259, μητρόπολη ή επισκοπή, καζά ή βιλαέτι260 και δήμο.
α/α
Οικισμοί:
Έτος
1689
1699
1700
Απογραφή Corner
Καταγραφή της Εκκλησιαστικής περιουσίας
Απογραφή Grimani
1
Σαηρίκι/ Σαπρίκη
Saprichi
Ap
Σαηρίκικη
2+3 χαλ
Αν
Saprichi
Ap
2
Ποταμιά
Potamia
Ap
Ποτάμια/μήα
1+1 χαλ
Αν
Potamia
Ap
3
Βεριστιά
Veristia
Ap
Βεριστήα
1+3 χαλ
Αν
Veristia
Ap
4
Παιδεμένου
Pedhememu
Ap
Παιδεμένου
2+3 χαλ
Αν
Pedemenu
Ap
5
Αληκοντούζι







6
Μάλη
Mali
Ap
Μάλη
1+13 χαλ
Χρ
Malli
Ap
7
Κερασιά







8
Πάνου Λεντεκάδα
Lendecada
Ap
Λεντεκάδα
3+24 χαλ
Χρ
Lendecada
Ap
9
Ραφτόπουλο
Raftopullo
Ap
'Ραυτόπλου
2+15 χαλ
Χρ
Raftopolo
Ap
10
Ασούτενα
Assistena
Ap
'Ασούτενα
1+5 χαλ
Αν
Assutena
Ap
1 1
Λυκουδέσι
Licudhessi
AP



Licudessi
AP
12
Κλωνί/ Κλονή





Cloqni
Ap
13
Τριπύλα
Tripila
Ap
Τριπήλα
2+3 χαλ
Αν
Tripilla
Ap
14
Αναλυτή





Analiti
Ap
15
Λαντζουνάτου
Lanzonatu
Ap
Λατζονάτου
2+3 χαλ
Αν
Lassonatu
AP
16
Καλογερέσι
Caloqheresci
Ap
Καλογερέσι -ση
1+20 χαλ
Αν
Caloqeresi
Ap
17
Σελά
Sela
Ap
Σελά
2+23 χαλ
Χρ
Sella
Ap
18
ΛεσοΒίτι/ ΛεσοΒίτη


ΛεσοΒήτη
4 χαλ
Χρ
Lescoviti
Ap
19
Καλοπαίδα


Καλοπαίδα


Calopedia
Ap
20
Σαρακηνάδα
Sarachinada
Ap
Σαρακηνάδα
4+10 χαλ
Χρ
Saracinada
Ap
21
Βαριμπόπη
Varibobi
Ap
Βαριπόμπη
2+ 16 χαλ
Χρ
Varibombi
AP
22
Μανιάκι/ Μανιακή


Μανιάκι -κη




23
Πάνω Κοντογόνι


Κοντογόνι
1
Αν
Condoqni
Μ
24
Κάτου Κοντογόνι
Codoquni
Μ





25
Πάνω Βούτενα
Vutena
Ap
Βούτενα
2
Αν
Vuttena
AP
26
Κάτου Βούτενα







27
Μάκρενα
Macrena
AP
Μάκρενα
2+5 χαλ
Αν
Macrena
AP
28
Παπαγιώρη
Papa Giorqi
Ap
Παηαγεώργι
1+5 χαλ
Αν
Papaqiorqi
Ap
29
ΧαλΒάτσου
Ghalvazzo
Μ
ΧαλουΒάτζου
4+10 χαλ
Αν
Calvazzo
Μ
30
Κουλουκάδα


Κλουκάδα
2+6 χαλ
Αν
Culcada
Μ
31
Λαγκάδα
Laqadha
Μ
Λαγάδα
1+9 χαλ
Αν
Lanqada
Μ
32
Ζαπάντη


Ζαπάντι
6 χαλ
Αν
Sapandi
Αν
33
Πουλίτσι/ Πουλίτση


Πουλίτζι
1+6 χαλ
Αν
Polizzi
Μ
34
Ρόδου
Radhu
Μ
Ρόδου
2+10 χαλ
Αν
Rados
Μ
35
Δραΐνα


Δραΐνα
1+11 χαλ
Αν
Draina
Αν
36
Ξεροκάσι


ζεροκάσι
6 χαλ
Αν
Xerocassi
Αν
37
Κυνηγού
Chiniqu alto (;)
Μ
Κυνιγοϋ
2+6 χαλ
Αν
Chiniqu
Αν
38
Ζαγάρενα


Ζαγάρενα
1+4 χαλ
Αν
Saqarena
Αν
39
Κεφαλινού


Κεφάλι νου
2+4 χαλ
Αν
Cheffalinu
Αν
40
Λούμι
Lumi
Ap



Lumi
Αρ
41
ΧρύσοΒα
Ghrissova
Ap
Χρίσαφα
2
Αν
Crisaffa
ΑΡ
Πίνακας 6α. Τύποι τοπωνυμιών στις νεότερες πηγές 1689-1700
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: Αετ = Αετού, Αν = Ανδρούσης/ Andrusa, Αρ = Αρκαδίας/ Arkadia, Αρστ = Αριστομένους, Βελ = Βελύρας, Εμπλ = Εμπλακίων/ Emblakika, Κ = ΚοντοΒούνια,
Μ = Μεθώνης/ Modon, Ν = Ναβαρίνου/ Navarin, Τομ = Τομέως, Τριπ = Τριπύλης, Υαμ =Ύαμίας, Φλεσ = Φλεσιάδος, Χρ = Χριστιανουπόλεως, χαλ = χαλασμένες.

Page 2 of 8
α/α
1704
1815
1829
1836
Pacifico/Alberghetti
Territorio
Pouqueville
Καζάς/ Βιλαέτι
Expedition Scientifique de Moree
Καζάς/ Βιλαέτι
Πρώτη επίσημη εμφάνιση μετά από την ίδρυση του νεοελληνι­κού κράτους
Δήμος
1
Saprichi
Ap
Sapriki
ΑοίΚΙ
Sapriki
Ap
Σαμπρίκι
Φλεσ
2
Potamia
Ap
Potamia
Ap(K)
Potamia
Ap
Ποταμιά
Φλεσ
3
Vristia
Ap
Veristia
Ap(K)
Verestia
AP
Βέρε στια
Φλεσ
4
Pedemeno
Ap
Pedemanon
Ap(K)
Pedemenou
Ap
Πεδεμένου
Φλεσ
5
Alicondouzi
Ap
Alicondouri
Ap(K)
Alikondousi
Ap
Αλικοντοϋζι
Φλεσ
6
Magli
Ap
Khali
Ap(K)
Mali
Ap
Μαλή
Τριπ
7








8
Endecada
Ap
Leudecassa
Ap(K)
Ledekada
AP
Λεντεκάδα
Τριπ
9
Rastepulo
AP
Raphtopoulou
Ap(K)
Phaphtopoulou
Ap
Ραφτόπουλον
Τριπ
10
Assutena
Ap
Assoutena
Ap(K)
Asoutena
Ap
Ασούντενα
Τριπ
1 1
Licudes
Ap
Lycoudessi
Ap(K)
Lykoudesi
Ap
Λυκουδέσι
Τριπ
12
Cloqni
Ap
Cloni
Ap(K)
Kloni
Ap
Κλονί
Τριπ
13
Tripizza
Ap
Trisselou
Ap(K)
Trypila
AP
Μυτύλα
Τριπ
14








15


Lauzunatou
Ap(K)
Landzonato
Ap
Λαντσανάτου
Τριπ
16


Caloqeressi
Ap(K)
Kaloqeresi
Ap
Καλογερέση
Τριπ
17
Sella
Ap
Lela
Ap(K)
Sela
Ap
Σελά
Τριπ
18
Lesouiti/ Lescouiti
Ap
Lessoviti
Ap
Lesoviti
AP
ΛεσοΒίτι
Τριπ
19
Calo pedi
Ap






20
Sarachinada
AP
Sarakinada
Ap(K)
Sarakinada
Ap
Σαρακινάδα
Αετ
21
Varilambi
Ap
Varibopi
Ap(K)
Varybopi
AP
Βαρυμπόηι
Αετ
22


Mariaki
Ν
Maniaki
Ν
Μανιάκι

23
Condagoqni
Μ


Londoqoni
Αν
Κοντογόνι

24








25
Vutena
AP
Vatena
Ap(K)
Voutena
Ap
Βάτε ν α
Τομ
26








27
Machiera
Ap
Kachrcna/ Micrena
Ap(K)/N
Makrena
Ap
Μάκρενοι
Τομ
28
Papa Giorqi
AP






29
Caluazzo
Μ


Khalvatso
Av
ΧαλΒάτσου
Τομ
30
Colucada
Μ


Goulikada
Av
Κουλουκάδα
Τομ
31
Lanqada
Μ






32




Zapandi
Av
Ζαπάντε
Αρστ
33
Polizi
Μ


Poulitsi
Εμπλ
Πουλήτσι
Υαμ
34
Rados
Μ


Rhadou
Εμπλ
Ρόδου
Υαμ
35
Draina
Αν


Draina
Αν
Δράϊνα
Υαμ
36
Saracari
Αν


Xerokasi
Εμπλ
Ξηροκάση
Υαμ
37
Chiniqu
Αν


Kyniqou
Αν
Κυνηγού
Υαμ
38
Zaqarena
Αν


Zaqarina
Αν
Ζαγάρενα
Υαμ
39
Chiefalonizzi
Αν


Kephalinou
Αν
Κεφαλινού
Βελ
40


Limni
Ap(K)
Loumi
Αρ
Λούμη
Βελ
41
Crissafa
Αρ
Chrissasou
AoflO
Khrysova
ΑΡ
ΧρύσοΒα
Βελ
Πίνακας 6β. Τύποι τοπωνυμιών στις νεότερες πηγές 1704-1836
Σ' έναν άλλο πίνακα (7α,β), έχω συγκεντρώσει το σύνολο των πληθυσμιακών δεδομένων που διαθέτουμε ανά χωριό, από το 1689 μέχρι σήμερα261. Με βάση τα στοιχεία του τελευταίου, μπορούμε να χαράξουμε το ειδικό διάγραμμα της πληθυσμιακής εξέλιξης για κάθε χωριό ξεχωριστά, αλλά και το συνολικό της περιοχής γενικότερα.


Page 3 of 8
α/α
1704
1815
1829
1836
Pacifico/ Alberghetti
Territorio
Pouqueville
Καζάς  Βιλαέτι
Expedition Scientifique de Moree
Καζάς/ Βιλαέτι
Πρώτη επίσημη εμφάνιση μετά από την ίδρυση του νεοελληνι­κού κράτους
Δήμος
1
Saprichi
Ap
Sapriki
ΑοίΚΙ
Sapriki
Ap
Σαμπρίκι
Φλεσ
2
Potamia
Ap
Potamia
Ap(K)
Potamia
Ap
Ποταμιά
Φλεσ
3
Vristia
Ap
Veristia
Ap(K)
Verestia
AP
Βέρε στια
Φλεσ
4
Pedemeno
Ap
Pedemanon
Ap(K)
Pedemenou
Ap
Πεδεμένου
Φλεσ
5


Alicondouri
Ap(K)
Alikondousi
Ap
Αλικοντοϋζι
Φλεσ
6
Magli
Ap
Khali
Ap(K)
Mali
Ap
Μαλή
Τριπ
7








8
Endecada
Ap
Leudecassa
Ap(K)
Ledekada
AP
Λεντεκάδα
Τριπ
9
Rastepulo
AP
Raphtopoulou
Ap(K)
Phaphtopoulou
Ap
Ραφτόπουλον
Τριπ
10
Assutena
Ap
Assoutena
Ap(K)
Asoutena
Ap
Ασούντενα
Τριπ
1 1
Licudes
Ap
Lycoudessi
Ap(K)
Lykoudesi
Ap
Λυκουδέσι
Τριπ
12
Cloqni
Ap
Cloni
Ap(K)
Kloni
Ap
Κλονί
Τριπ
13
Tripizza
Ap
Trisselou
Ap(K)
Trypila
AP
Μυτύλα
Τριπ
14








15


Lauzunatou
Ap(K)
Landzonato
Ap
Λαντσανάτου
Τριπ
16


Caloqeressi
Ap(K)
Kaloqeresi
Ap
Καλογερέση
Τριπ
17
Sella
Ap
Lela
Ap(K)
Sela
Ap
Σελά
Τριπ
18
Lesouiti/ Lescouiti
Ap
Lessoviti
Ap
Lesoviti
AP
ΛεσοΒίτι
Τριπ
19
Calo pedi
Ap






20
Sarachinada
AP
Sarakinada
Ap(K)
Sarakinada
Ap
Σαρακινάδα
Αετ
21
Varilambi
Ap
Varibopi
Ap(K)
Varybopi
AP
Βαρυμπόηι
Αετ
22


Mariaki
Ν
Maniaki
Ν
Μανιάκι

23
Condagoqni
Μ


Londoqoni
Αν
Κοντογόνι

24








25
Vutena
AP
Vatena
Ap(K)
Voutena
Ap
Βάτε ν α
Τομ
26








27
Machiera
Ap
Kachrcna/ Micrena
Ap(K)/N
Makrena
Ap
Μάκρενοι
Τομ
28
Papa Giorqi
AP






29
Caluazzo
Μ


Khalvatso
Av
ΧαλΒάτσου
Τομ
30
Colucada
Μ


Goulikada
Av
Κουλουκάδα
Τομ
31
Lanqada
Μ






32




Zapandi
Av
Ζαπάντε
Αρστ
33
Polizi
Μ


Poulitsi
Εμπλ
Πουλήτσι
Υαμ
34
Rados
Μ


Rhadou
Εμπλ
Ρόδου
Υαμ
35
Draina
Αν


Draina
Αν
Δράϊνα
Υαμ
36
Saracari
Αν


Xerokasi
Εμπλ
Ξηροκάση
Υαμ
37
Chiniqu
Αν


Kyniqou
Αν
Κυνηγού
Υαμ
38
Zaqarena
Αν


Zaqarina
Αν
Ζαγάρενα
Υαμ
39
Chiefalonizzi
Αν


Kephalinou
Αν
Κεφαλινού
Βελ
40


Limni
Ap(K)
Loumi
Αρ
Λούμη
Βελ
41
Crissafa
Αρ
Chrissasou
AoflO
Khrysova
ΑΡ
ΧρύσοΒα
Βελ


Page 4 of 8
α. Ο συνολικός αριθμός κατοίκων για τα χωριά που ανήκαν στις επαρχίες ή τα πριν βιλαέτια: Αρκαδίας, Ναβαρίνου και Εμηλακίων υπολογίστηκε με μέσο οικογενειακό συντελεστή 4,75.
b. Στην απογραφή του 1920 η Άνω Λεντεκάδα αριθμεί μαζί με την Κάτω Λεντεκάδα 410 ψυχές, η τιμή εδώ είναι εικονική και καθορίστηκε αναλογικά ως προς τις επόμενες καταμετρήσεις.
c Συμπεριλαμβάνετε και ο πληθυσμός του μικροσυνοικισμού Τουλούπα Χάνι. d Μαζί με τον οικισμό Άγιοι Απόστολοι.
α/α
1801
1879
1889
1896
1907
1920
1928
1940
1951
1961
1971
1981
1991
2001

κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
κάτοικοι
1
174
209
265
338
359
322
315
329
349
279
196
150
132
203
2
81
72
106
136
113
118
119
110
83
67
31
7
33

3
158
132
100
117
145
140
119
129
139
97
21
5
2

4
237
255
293
369
349
267
287
303
254
164
84
61
51
70
5
104
113
144
162
206
177
168
183
177
126
67
39
80
79
6
381
439
334
498
545
221
345
305
224
47
7
93
105
99
7







24
13
32
15
9
0
0
8
281
342
344
362
415
164b
150
156
160
88
11
0
0
0
9
439
458
431
485
475
492
513
524
504
440
311
228
207
201
10
101
133
110
133
125
133
72
100
91
51
28
26
11

11
170
207
194
198
232
183
161
207
200
98
65
34
30
45
12
38
60
53
51
53
50
61
150
100
35
20
14
18

13
158
158
150
148
186
137
146
168
131
111
101
82
88
38
14














15
116
124
127
160
185
220
218
201
176
143
103
58
54
32
16
200
224
242
293
372
309
301
267
198
203
130
77
78
51
17
282
305
339
345
391
400
424
421
362
311
219
147
173
185
18
61
65
60
68
63
63
71
78
76
50
39
27
28

19














20
433
488
512
618
677
471
400
326
285
255
132
76
63
79
21
525
664
705
795
962
536
533
513
392
292
144
75
81
113
22
158
211
232
235
304
290
294
280
251
182
100
60
38
109
23
198
230
265
286
367
377
376
175
238
190
116
62
72
159
24







175
123
97
44
29
27

25
278
335
217
210
293
247
224
220
207
182
176
117
90
199
26


130
174
180
171
155
182
168
142
114
69
50

27
228
113
113
125
116
127
133
129
118
91
86
65
44

28














29
259
339
389
438
570
581
551
628
432
367
260
173
129

30
55
61
62
86
68
111
88

91
64
45
25
29
166
31














32
64
87
99
108
75
54








33
79
115
125
132
130
109
91
122
111
92
67
29
21
85
34
106
141
121
129
159
162
159
163
146
132
92
60
49

35
164
210
256
290
347
331
293
311
296
264
173
89
76
118
36
155
214
204
246
254
256
386
247
216
186
166
110
107
156
37
154
159
151
177
182
169

140
160
161
135
90
75

38
112
150
174
196
244
247
236
223
245
118
175
134
115
108
39
263
362
382
352
431
480
480
470
464
401
286
250
191
129
40
215
313
279
261
319
316
288
294
285
286
177
115
121
121
41
55
62
87
126
132
119
122
124
103
54
19
44
14


6482
7550
7795
8847
10024
8550
8279
8402
7568
5898
3955
2729
2482
2545
Πίνακας 7α. Πληθυσμιακή εξέλιξη Κοντοβουνίων 1689-1851.



Page 5 of 8
Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις στα χωριά παρατηρούνται, όπως βλέπουμε, από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το 1940, ενώ για το σύνολο των Κοντοβουνίων στο έτος 1907, με 10.024 ψυχές (πυκνότητα 45,3 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χλμ.), μια πληθυσμιακή πυκνότητα που είναι τετραπλάσια αυτής του 1700 ή της αντίστοιχης σημερινής.




Page 6 of 8
Πιο κατανοητά, παρακολουθούμε την οικιστική εξέλιξη, σε μια σειρά από τρεις χάρτες. Για τη σύνταξη τους χρησιμοποιήθηκαν οι πιο αξιόλογες απο­γραφές: η απογραφή Grimani του 1700 (χάρτης 8) και η απογραφή της γαλλικής Αποστολής του 1829 (χάρτης 9),





που επιπλέον καλύπτουν ολόκληρη την Πελοπόννησο, κάτι που ενδεχομένως να φανεί χρήσιμο σε όποιον επιχειρήσει να καταπιαστεί μελλοντικά με μια ευρύτερη γεωγραφικά θεώρηση της οικιστι­κής εξέλιξης στην Πελοπόννησο.
Page 7 of 8
Τέλος, χρησιμοποίησα τη γενική απογραφή της 27ης Οκτωβρίου 1907262, γιατί εδώ συναντάμε την πιο μεγάλη ακμή των Κοντοβουνίων (χάρτης 10).



Στους χάρτες σχεδιάστηκαν οι υψομετρικές κα­μπύλες ανά 500 μ., ενώ με διάστικτη γραμμή η εκάστοτε διοικητική διαίρεση. Τα μεγέθη των οικιστικών μονάδων έχουν διαφοροποιηθεί με βάση τον αριθμό των κατοίκων263. Εκτός από τα χωριά για τα οποία γίνεται λόγος, στους χάρτες έχουν τοποθετηθεί και όλοι οι γύρω οικισμοί που καλύπτουν το τετράπλευρο: Κυπαρισσία, Μουζούστα (1930 Λεύκη), Ντάρα Πυλίας και Βασιλικό. Ειδικά στον χάρτη του 1700, τοποθετήθηκαν από άλλη πηγή τα μοναστήρια και παλαιομονάστηρα της εποχής264. Πέντε, μάλιστα, από τα οκτώ που συγκροτούσαν το μοναστικό δίκτυο των Κοντοβουνίων, βρίσκονταν σε λειτουργία.
Αυτό που καταλαβαίνει κανείς με μια πρώτη συγκριτική ματιά στους χάρ­τες, εκτός φυσικά από τη θεαματική πληθυσμιακή αύξηση265, είναι νομίζω η σταθερότητα που εμφανίζει το οικιστικό δίκτυο ως σύνολο στη διάρκεια των δύο αιώνων. Παρ' όλα αυτά οι οικιστικές μεταβολές που παρατηρούνται δεν μας αφήνουν αδιάφορους καθότι:
α) Δημιουργούνται νέα χωριά, όπως το Αληκοντούζι (Χ 5), το Καρβούνι, το Μαλίκι266 (1953 Πολυθέα), του Μύρου ή τα λεγόμενα «Κάτου χωριά». Τα τελευταία, όπως είναι η Κάτω Λεντεκάδα (1956 Ροδιά), το Κάτω Κοντογόνι (Χ 24) και η Κάτω Βούταινα (Χ 26), κάνουν την εμφάνιση τους από τα μέσα του 19ου αιώνα. Το γεγονός αυτό, της πρώτης δηλαδή διστακτικής μετακίνησης πληθυσμού από τα μητρικά χωριά σε κοντινά χαμηλότερα υψόμετρα, αποτέλε­σμα προφανώς του συνδυασμού της δημογραφίας και της οικονομίας, αποτε­λεί τον προάγγελο, θα λέγαμε, του εποικισμού των πεδιάδων και της εσωτερι­κής μετανάστευσης που θα ακολουθήσει αργότερα, και θα καθορίσει τις οικι­στικές εξελίξεις στον 20ό αιώνα266α.
β) Κάποια άλλα χωριά, όπως του Παπαγιώρη (Χ 28) και η Λαγκάδα (Χ 31) εξαφανίστηκαν πρώιμα (18ο αιώνα), όπως επίσης η Καλοπαίδα (Χ 19) και η
Αναλυτή (Χ 14). Για τα δύο τελευταία πιστεύω ότι ποτέ δεν υπήρξαν κανονικά χωριά· ήταν σκόρπιες αγροικίες με 4-5 οικογένειες που δεν κατάφεραν να εξε­λιχθούν οικιστικά, εδώ απλώς τα αναφέρει η απογραφή Grimani. Αλλα πάλι μικρά χωριά όπως η Πάνιτσα και το Ζαπάντι (Χ 32) άντεξαν περισσότερο, κι' αυτά όμως θα ερημωθούν με τη σειρά τους αργότερα (19ο-20ό αιώνα). Ένα τρίτο κύμα ερήμωσης πιο έντονο βρίσκεται σε εξέλιξη στις μέρες μας267.

Page 8 of 8
γ) Άλλες τέλος μεταβολές πραγματοποιούνται σε μεγαλύτερους οικισμούς με εν δυνάμει αστικό χαρακτήρα. Η πολύ παλαιά Λιγούδιστα (1212 Levou-dist)268 θα συνενωθεί με τη νεότερη Καβαλαριά, απορροφώντας και το ακόμη νεότερο Τσιφλίκι, έτσι ώστε κατά το 1907 να αποτελεί μεγάλη κωμόπολη (2.887 κάτοικοι) που θα εξελιχθεί μετονομασθείσα (1927) στη σύγχρονη πόλη της Χώ­ρας. Η Αρκαδία πάλι, 11η σε μέγεθος κατά σειρά ανάμεσα στις μοραΐτικες «πόλεις» του 1700269, έχοντας ξαναβρεί αργότερα (1835) το προελληνικό της όνομα270, πρωτεύουσα του νομού Τριφυλίας (1899-1909)271 με σαφέστερο αστι­κό χαρακτήρα, μοιάζει αναπτυσσόμενη πολεοδομικά και, σε αντίθεση με την Λιγούδιστα, να διασπάται, αφού όπως φαίνεται στον χάρτη του 1907 έχει εμ­φανιστεί δίπλα της (5.792 κάτοικοι) και νέος οικισμός με το όνομα: «Παραλία Κυπαρισσίας» (803 κάτοικοι).
258.ΓΔΠΕ, τ. 1Α (1973), σσ. 119-120.
259. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σ. 165 χάρτης 6· ΜΜΕ, χάρτης 5-9- Λά­μπρος, Απογραφή Μεθώνης (όπ. σημ. 246), πίν. 7.
260. Σακελλαρίου, Πελοπόννησος (όπ. σημ. 30), σσ. 106-108, 255-259· Γενική Έφημερίς της Ελλάδος τον έτους 1828 (ανατ. Αθήνα 1987), αρ. 27 (σ. 111)· Α. Κυρκίνη-Κούτουλα, Η Οθωμανική διοίκηση στην Ελλάδα. Η περίπτωση της Πελοποννήσου (1715-1821), Αθήνα 1996· στην σ. 22 ανα­φέρεται η εμφάνιση του καζά των Εμπλακίων το 1786.
261. Στην ήδη δοσμένη βιβλιογραφία, να προστεθεί: ΓΔΠΕ, τ. 1Α (1973), σσ. 32-34,41 (1829), τ. 1Β (1974), σσ. 97-297 σποραδικά (1879-1907)· Μ. Φερέτος (επιμ.), Μεσσηνιακά 1969-70, Αθήνα 1972, σσ. 447 (1830), 330, 456, 443, 294, 270 (1846)· Σ. Λουκάτος, Πολιτειογραφικά Κορώνης, Με­θώνης και Νεοκάστρου, 1830, Πρακτικά του Β ' Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (= Πελ. Παρ. 10), 1984, σσ. 216, 219 σημ. 1· Μ. Χουλιαράκης, Εξελίξεις τοϋ πληθυσμού των αγρο­τικών περιοχών της Ελλάδος, 1920-1981, Αθήνα 1988, σσ. 202-212, 522-527· ΚΕΔΚΕ, Στοιχεία συ­στάσεως και εξελίξεως τών δήμων και κοινοτήτων. Νομός Μεσσηνίας, τ. 35, Αθήνα 1962 (απογρα­φές 1920-1951)· ΕΣΥΕ, Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17ης Μαρ­τίου 1991, Αθήνα 1994, σσ. 179-185- Α. Παναγούλιας, Διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξη της Μεσσηνίας (1689-1991), Μεσσηνιακά Χρονικά, τ. 1 (1999), σσ. 384-438.
262. ΓΔΠΕ, τ. 1Β (1974), σσ. 293-297.
263. Στις κλίμακες μεγέθους ακολουθώ τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σσ. 207-215, όπου εξετάζει το territorio της Καρύταινας.
264.Το δίκτυο των μοναστηριών περιελάμβανε στην περιοχή της Χριστιανουπόλεως τις εξής μονές: της Θεοτόκου Κατζημιγάδας (5 ιερωμένοι), τοϋ Τιμίου Προδρόμου εν τω Μυγκφ (4 ιερωμέ­νοι και 3 υπηρέτες) και τα παλαιομονάστηρα της Άγιας Μαρήνης Ραφτόπουλου, τοϋ Αγίου Νικήτα Σελά και τοϋ Σωτήρος Χριστού Βαριμπόπης, βλ. Ντόκος, Εκκλησιαστική περιουσία (όπ. σημ. 77α), BNJ, τ. 21, σσ. 149, 151, 165, 167, 168. Στην περιοχή της Ανδρούσης υπήρχαν οι μονές: τοϋ Αγίου Γεωργίου στο Σαπρίκι (6 ιερωμένοι και 3 δόκιμοι), τό 'Ανδρών μοναστήρι της Αγίας Μεταμορφώ­σεως (9 ιερωμένοι και 3 δόκιμοι) και τοϋ Άγιου Ιωάννου τοϋ Θεολόγου στου Χαλβάτσου (γυναι­κείο), BNJ, τ. 21, σσ. 124, 125 και τ. 22, σ. 347, 349, 368-373. Για το τελευταίο, βλ. Τ. Γριτσόπουλος, "Ιχνη διακοσμήσεως τοϋ Ναοϋ τοϋ Αγίου Ιωάννου στό Κεφαλόβρυσο (Χαλβάτσο) Μεσσηνίας, Πρακτικά τοϋ Γ' Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (= Πελ. Παρ. 18), 1991, σσ. 42-48.
265.Από τα 80 χωριά που σημειώνω στον χάρτη του 1700, τα 29 έχουν από 21-50 κατοίκους (ποσο­στό 36,3%), τα 25: 51-100 (31,3%) και τα 12: 101-200 κατ. (15,0%). Το 1829 σημειώνω 88 χωριά, από τα οποία τα 32 έχουν 51-100 κατ. (36,4%), τα 22: 21-50 (25,0%) και τα 19: 101-200 κατ. (21,6%). Το 1907 υπήρχαν 91 οικισμοί, οι 42 με 201-500 κατ. (46,2%), 24: 101-200 (26,4%) και 10:501-1.000 κατ. (11,0%).
266.Το 1699 απαντά ως τοπωνύμιο στο χωριό Βαριπόμπη: Εις τοϋ Μαλίκη ομοίως, βλ. Ντό­κος, Εκκλησιαστική περιουσία (όπ. σημ. 77α), BNJ, τ. 21, σ. 168.
266α. Δ. Ψυχογιός, Συμβολή στη μελέτη των δημογραφικών φαινομένων του 19ου αιώνα, στο βιβλίο του: Προίκες, φόροι, σταφίδα και ψωμί. Οικονομία και οικογένεια στην αγροτική Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα 21995, σσ. 133 κ.εξ.· Β. Παναγιωτόπουλος, 'Αγροτική έξοδος και σχηματι­σμός της εργατικής δύναμης στην ελληνική πόλη, στο ΕΜΝΕ, Νεοελληνική Πόλη. 'Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος, Αθήνα 1985, τ. 2, σσ. 521-531.
267. Τα XX 2, 3, 7, 8, 12 έχουν εγκαταλειφθεί οριστικά· στο εγγύς μέλλον την ίδια τύχη θα έχουν και τα XX 10, 11, 18,23,27,30,41.
268. Βλ. παραπάνω σ. 39 σημ. 176.
269. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός (όπ. σημ. 142), σ. 184 πίν. 22.
270. Βαγιακάκος, Κυπαρισσίας ονοματολογικά (όπ. σημ. 97), σσ. 269-270.
271. Το 1833 συνεστήθη νομός Μεσσηνίας με έδρα την Αρκαδία, το 1845 η έδρα μετατίθεται στην Καλαμάτα. Το 1899 ο νομός διαιρέθηκε στους νομούς Τριφυλίας (επαρχίες Τριφυλίας και Ολυμπίας) και Μεσσηνίας. Το 1909 καταργείται ο νόμος Τριφυλίας και απορροφάται από αυτόν της Μεσσηνίας (έδρα η Καλαμάτα), ενώ το 1939 αποσπάται από τον τελευταίο, εκτός από επτά κοινότητες (Απανωχώρια), η επαρχία Ολυμπίας προς χάριν του νομού Ηλείας. Βλ. ΚΕΔΚΕ, Νομός Μεσσηνίας (όπ. σημ. 261), σσ. 5-6.


ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Article Index








VIDEO για τη Χώρα Τριφυλίας, η Χώρα του Νέστορος .....